Filmove sa početka karijere Dejvida Kronenberga najzahvalnije je svrstati u domen naučne fantastike i fantastike natprirodnog, daleko od granice mainstreama, čak i kada je reč o onima u prihvatljivijem obliku od uobičajenog. Turobne priče, opterećene teškom i eksplicitnom vizuelnom simbolikom, ostrašćena kritika društvenog sistema, detaljna analiza deterioracije psihofizičkog stanja pojedinca i hrabra poigravanja sa grotesknim nagonskim, elementi su autorskog identiteta ovog režisera. Ipak, nakon uspešnog rimejka filma The Fly, Kronenberg je odlučio da ustaljenu bazu fanova iznenadi još jednim drastičnim odstupanjem od već eksploatisane fascinacije, posvetivši se radu na svojoj prvoj drami sa elementima trilera. Opet, iako su fantastični motivi izostali, a vizuelna uvredljivost ostala svedena na minimum, novi Kronenbergov film jedan je od najmračnijih i najjezivijih – mučno i napeto istraživanje uznemirujuće dubine podsvesnog.
Dead Ringers (1988)
Prve ideje za zastrašujuću studiju patologije identičnih blizanaca, Dejvid Kronenberg dobio je još daleke 1981. godine, posvetivši pažnju smrti uglednih njujorških ginekologa. Jednojajčani blizanci Stjuart i Siril Markus, poznati po uspešnoj doktorskoj praksi, 19. jula 1975. godine, pronađeni su mrtvi u svom apartmanu. U novinskim člancima pod naslovima „Twin docs found dead in posh pad“ i „Dead ringers“ (Esquire), kao uzrok smrti navedeno je overdoziranje, a kasnija istraživanja, pored bizarnih detalja i okruženja u kojem su tela pronađena, navode se i rezultati analiza koji pokazuju da su preminuli bolovali od opasnog metaboličkog poremećaja. Autori Beri Vud i Džek Gizlend, inspirisani tragičnim događajem, svoju viziju smestili su u roman Twins, a na njihov rad nadovezao se i Dejvid Kronenberg, naredni film bazirajući na pojedinim motivima iz romana.
Kronenbergovu odluku da se najednom, nakon niza žanrovski okalupljenih filmova posveti drami, producenti nisu dočekali sa naročitim oduševljenjem, te dolazak do finansijskih sredstava za realizaciju nije bio lak. Većini finansijera, među kojima su bili i De Laurentis Group, najveći problem predstavljao je obeshrabrujući kraj, upotreba droge i životni poziv blizanaca, ali autor nije popustio, sve dok nije bio primoran da za potrebe filma osnuje i sopstvenu produkciju.
Tek pri kraju realizacije, došlo se do zaključka da je Dead Ringers, zapravo, sasvim logičan nastavak Kronenbergove karijere, utemeljivši orijentacione okvire iz filma The Fly – disekcija motiva ljubavnog torugla, opsesije, ljubomore i krajnjeg smrtnog ishoda. Isto tako, odsustvo morbidnih vizuelnih efekata Krisa Volesa nije umanjila karakterističnu teskobu pri gledanju, budući da je težina celokupnog izvođenja ostvarila dovoljnu presiju na gledaoce, a impresivni vizuelni ton, zajedno sa hladnim dramaturškim elementima, izgradio ambijent u kojem je bilo nemoguće osetiti se prijatno, te je osobenost autorskog rada ostala prisutna i u novom ostvarenju.
Priča prati jednojajčane blizance Eliota i Beverlija Mentla (obojicu izuzetno uspešno tumači Džeremi Ajrons), od ranog detinjstva zainteresovane za ljudski reproduktivni sistem, što rezultira uspešnom karijerom u sferi ginekologije. Medicinski instrument, dizajniran još tokom studija – poznat pod imenom „mentl retraktor“ – doprineo je utemeljenju ugleda blizanaca u medicinskom svetu i omogućio im da vode lekarsku praksu na luksuznoj klinici, gde uspešno izvode prava medicinska čuda, omogućavajući začeće čak i kod dokazano neplodnih žena. Kronenberg nam, već na nominalnom nivou, nagoveštava kompleksnost patološkog zavisnog odnosa braće, za prezime birajući „mantle“, što rečnik The American Heritage Dictionary definiše kao „nešto što skriva“, upućujući na tajnovitost i problematiku dvojca ispod fasade. Takođe, imena Beverli i Eliot simbolizuju prirodu suprotnih polova, inkorporiranu u odnos braće, gde je Eliot ekstravertni blizanac, dostupan javnosti i prsat za ordenje, kao i pred ženskim svetom, dok se Beverli povučeno bavi naučnim radom i otvorenog je srca za tegobe pacijentkinja. Ipak, rasterećenje od posledica ovakve diskrepance blizanci pronalaze u telesnoj sličnosti, te glume jedan drugog u najrazličitijim situacijama, zadovoljavajući potrebe za profesionalnom afirmacijom i seksualni nagon.
Ipak, harmoniju odnosa stresa dolazak glumice Kler Nivou (Ženeviv Bužol) na „Mentl Kliniku“, lansirajući prve iskre u delikatnoj bratskoj dinamici. Kler pati od retke anomalije uterusa (tricerviksni uterus), što fascinira oba brata, ali je Eliot, razumljivo, prvi zavodi, dok Beverliju ostavlja dužnost da pacijentkinju obavesti o neplodnosti. Beverli se, sa druge strane, zaljubljuje, što potpiruje već uskomešan odnos između braće, uvlačeći pacijentkinju u bizarni seksualni trougao prošaran projekcijama perverznih fantazija blizanaca. Kler, potpuno nesvesna da je reč o dvojcu, ne može da razume drastične razlike u senzibilitetu svog ljubavnika iz noći u noć, dok Beverli, vođen istinskim romantičnim osećanjima, ne želi da razgovara o seksualnom iskustvu sa bratom, što dodatno širi jaz između blizanaca. Tek kada Kler otkriva dvostruku igru i napušta braću, raskorak između Beverlija i Eliota postaje potpuno vidljiv i znatno opasniji nego ranije. Za razliku od indolentnog Eliota, Beverli po svaku cenu želi da nastavi da se viđa sa glumicom, što mu polazi za rukom, ali tek nakon što prihvati izvesne novine sa njene strane. Lekovi za smirenje i spid, sastavni deo glamuroznog glumičinog života, Beverlija odvode u svet droge i dodatno ga odvajaju od brata i regularnih navika, na putu do bezumlja.
![]()
Prvi neželjeni simptomi u ponašanju nežnijeg blizanca vide se već nakon kraće, ali gotovo nekontrolisane upotrebe droge, kada pacijente počinje da naziva mutantima, tonući dublje u psihozu i boreći se protiv užasavajućih košmara, gde, povezan sa agresivnijom polovinom u maniru sijamskih blizanaca, polno opšti sa Kler. Beverlijev san, kao aluzija na Čanga i Enga Bankera – blizance iz Sijama i kumove izraza – koja provejava i kroz ostatak filma, jasan je simbol neraskidive veze braće i naznaka onome što sledi. Isto tako, ovakav san može da se tumači i kao vizija karncaije još jednog, trećeg blizanca, koji niče u Beverlijevoj svesti, a po karakteru je na sasvim odvojenom polu, daleko od bilo kojeg od braće, a opet prividno sposoban da zameni i nadomesti oba.
Takođe, sve bezumniji, Beverli redizajnira „mentl aparaturu“, umetnički je preoblikuje i dimenzionira i naziva „ginekološka aparatura za operacije na ženama mutantima“, a prvi put je upotrebljava u jednoj od najjezivijih scena u filmu, gde obučen u odoru nalik onim što su nosili španski inkvizitori, pokušava da operiše jednu od pacijentkinja. Ipak, zbog impresivnog (praistorijskog), ali ne i najfunkcionalnijeg dizajna aparature, Beverli u jednom trenutku prekida operaciju, a pacijentkinji oduzima gas-masku, samo da bi i sam udahnuo anestetik. Nakon incidenta, oba brata bivaju izbačena sa klinike, a Beverlijeva potreba za nezavisnošću, osveštena upotrebom droge, odnosom sa Kler i rođenjem „trećeg“, gušena je, što rezultuje dodatnom frustracijom i oslobađanjem do tada potisnutog neprijateljstva ka bratu.
Eliot veruje da su bratovljevi problemi posledica odnosa sa Kler, te čini sve da ih razdvoji, u pokušaju da spase Beverlija, ali samo iz sopstvenog, sebičnog uverenja da bi mogao da umre ukoliko se isto desi i njegovom blizancu. Nakon propasti privatne prakse, zbog Beverlijeve upotrebe droge, Eliot pribegava najrigoroznijim merama, ograničavajući bratovljevu slobodu, ali ovaj uspeva da pobegne, samo da bi još jednom stupio u kontakt sa omraženom glumicom. Ipak, Beverli se, uprkos mogućnosti srećnog, ili bar iole zadovoljavajućeg kraja, vraća svom bratu, sa simbolično dizajniranim „mentl retraktorom“, u nameri da zacementira vezu kojoj je oduvek bio predodređen. Nakon nekoliko dana stupora izazvanog upotrebom droga i medikamenata, Beverli konačno izvodi ono što su mu odnos sa Kler i rađanje novog, trećeg blizanca omogućili – ubija drugog brata, onog koji ga je gušio od ranog detinjstvsa. Eliot pristaje na smrt bez otpora, a Beverli, nakon ubistva, upućuje poslednji poziv Kler, samo da bi shvatio da je usmrtivši brata izgubio i sopstveni identitet, te se vraća na mesto zločina i, svestan da ipak ne može da postoji nezavisno od mrtvog blizanca, umire u njegovom hladnom zagrljaju. Kronenberg u poslednjoj sceni naglašava značaj biološkog supstrata u odnosu i odlukama blizanaca, ispred i iznad psihičkih struktura i funkcija i socijalnog odgoja, ne pružajući Beverliju izbor ili alternativu, kao što obično biva u dramskom (tragičnom) narativu, već celokupno ponašanje uslovljava nagonskim i organskim, još jednom se vraćajući sopstvenoj fascinaciji oragnizmom i telom.
Konačno, kao dodatna potvrda logičnog u nastavku Kornenbergovog prelaska iz telesnog horora u surealizam, Dead Ringers ne nagoveštava ništa osim potpunog beznađa, što je u savršenom skladu sa Kronenbergovim stavom već iznetim u filmovima poput Videodrome, ili The Fly, a koji se tiče ljudske potrebe da uspostave kontrolu nad sopstvenim telesnim i nesvesnim, znajući da nikada zapravo nisu imali kontrolu nad sudbinom određenom krvotokom, niti je ikada mogu imati.
U vezi sa beznađem, celokupnom depresivnom tonu filma doprinosi i već pomenuti, karakteristični Kronenbergov ambijent – klaustrofobičan i bolnički hladan. Tako je apartman Mentlovih uređen u italijanskom stilu, sa dominantnim plavim tonom, što naglašava hladnoću i teskobu bratskog odnosa, a jedina scena koja se dešava na otvorenom je na kraju, kada Beverli napušta mesto zločina i, uveren da je slobodan, odlazi da pozove Kler.
U skladu sa hladnim tonom je i izuzetna muzička podloga Hauarda Šora, već poznatog po saradnji sa Kronenbergom, dok je glumački izbor za Dead Ringers, nakon uspešnog kastinga za filmove The Fly, Videodrome i The Brood, ostao dosledan i još jednom pokazao koliko pažnje Kronenberg kao režiser poklanja likovima, glumcima i karakterizaciji. Glavna uloga dodeljena je Džeremiju Ajronsu koji potpuno iskusno i bez problema igra oba blizanca, magično menjajući senzibilitet od najnežnijeg govora tela i artikulacije govora, pa sve do trenutka kada je potrebno opravdati teglajn filma „two bodies, one soul“ i poigrati se sa delikatnim nijansama muške i ženske strane jedne celovite psihe.
Iako nije naišao na neposredni odziv publike, kao The Fly, Dead Ringers je vremenom proglašen za jedan od boljih Kronenbergovih filmova. Takođe, u pitanju je i studiozno i najpreciznije Kronenbergovo psihološko istraživanje do tada, a pojedini kritičari i gledaoci istovremeno ga smatraju i najstrašnijim, ili bar najjezivijim, bez obzira na odsustvo telesnih morbiditeta, krvi i mesa, jer se radi o potpuno zrelom ostvarenju sa natprosečnom težinom, koje je na trenutke gotovo bolno za gledanje, a zalazi do potresnih dubina svakog pojedinca.
Radoslav Slavnić
